Kunstproject Corpus Florens

---

Een gesprek met Ina van den Heuvel

Bloemen als tweede huid

Met het kunstproject Corpus Florens wil Ina van den Heuvel een droom in vervulling laten gaan: met behulp van een professionele mal een compleet lichaam van gedroogde bloemen en bladeren maken.

Tijdens het gesprek staat Ina van den Heuvel regelmatig op om haar woorden toe te lichten aan de hand van uitgestalde voorwerpen in haar atelier. Een mal van een hoofd, gedroogde bladeren van een bananenboom, een sculptuur van bloemen, een attribuut uit natuurhars – het materiaal waarmee zij haar maskers en hoofden verstevigt. Alles in haar werkruimte in het centrum van Amsterdam ademt ambachtelijkheid.

Waarom van maskers en hoofden naar een heel lichaam? ‘Ik merkte dat een aantal natuurlijke materialen zich niet leent voor het maken van een gezicht. Ze drukken te veel hun stempel op het eindresultaat. Neem bijvoorbeeld die grote bananenbladeren die daar aan de wand hangen. Bij een sculptuur van een heel lichaam zijn ze ineens wel verwerkbaar. Gaandeweg raakte ik steeds enthousiaster over het idee: bloemen en bladeren als een tweede lichaamshuid.’

Je eerste masker maakte je dertig jaar geleden al, als afstudeerproject aan Academie Minerva in Groningen. ‘Met gipsverband maakte ik een afdruk van mijn eigen gezicht. Een uur lang ben je volledig afgesloten van de buitenwereld. Ingepakt in een cocon van gips, adem je door rietjes. Een onwerkelijke ervaring. Je moet erop vertrouwen dat iemand reageert op vooraf afgesproken seintjes.’

Het bij elkaar brengen van het menselijk lichaam en de natuur; dat is vanaf dat moment het overkoepelende thema van haar kunstenaarschap. Was en steen zijn dan nog de materialen die ze gebruikt. ‘Ik raakte destijds geïnspireerd door een magisch-realistische roman van Harry Mulisch. Wat gebeurde er met sergeant Massuro? vertelt het verhaal van iemand die in het dichte oerwoud van Nieuw-Guinea steeds stijver en zwaarder wordt. Totdat hij uiteindelijk versteent en in een loodzwaar granieten beeld verandert. De aarde kan hem dan letterlijk niet meer dragen. Ik vond het een mooi symbolisch verhaal over de verharding van de mens. In dit geval de onverschillige houding van een kolonisator jegens de lokale bevolking.’

Zo kwam je op het idee om stenen aan mensen te koppelen. ‘In die tijd was er ook sprake van maatschappelijke verharding. Stenen staan symbool voor gestolde emoties. Volgens Jung representeren stenen de ziel van overleden mensen. Tegelijkertijd is elke steen ooit ontstaan uit vloeibaar materiaal. Door extreem hoge druk in combinatie met tijdsverloop wordt het steen.’

Fotografie heeft altijd aan de basis gestaan van je werk. ‘Ik merkte dat het fotograferen van hoofden en stenen heel wonderlijke resultaten opleverde. Zeker in combinatie met de druktechniek heliografie. Speciaal voor dit fotografisch procédé heb ik een pers laten maken die extreem hoge druk kon verdragen. Ik wilde namelijk met grote koperen platen werken. Een normale pers kan de druk die daarbij ontstaat niet aan. Het was fysiek heel zwaar werk, waarbij soms weken verstreken voordat een afdruk van de pers rolde waarover ik helemaal tevreden was. Uit die tijd stammen ook mijn kiezelportretten van mensen. Als je er lang genoeg naar kijkt, lijkt het alsof de stenen ademen.’

Vanwaar de overstap van stenen naar bloemen? ‘Ik wilde die zwaarte niet meer. Ook wilde ik wat doen met mijn liefde voor bloemen. Zo is het idee ontstaan om mensen met bloemen te gaan fotograferen. Ik dacht: wat nu als de bloemen die ik heb verzameld een menselijke gedaante zouden aannemen, als een soort tweede huid. Dichter bij elkaar kun je mens en natuur niet brengen. Stenen konden nooit een tweede huid worden. Eerst ben ik toen tekeningen gaan maken. Afgezien van de techniek was het proces hetzelfde als daarvoor bij de heliogravures. Ik was soms wel een maand of twee bezig met een tekening. Laag voor laag bouwde ik een tekening op, uit soms wel 10 of 15 lagen. Dezelfde opbouw en sfeer als bij heliografie, maar wel lichter. De tekeningen hebben een introverte, haast meditatieve uitstraling.’

Na de tekeningen kwamen de sculpturen. ‘Ik dacht: ik moet nog een stap verder gaan en vorm zien te brengen in gedroogde bladeren en bloemen. Wat als een bloem echt een gezicht zou worden… Op dat moment kwam ook die oude mal van mijn gezicht weer tevoorschijn. Mijn voortdurende zoektocht naar materialen raakte in een stroomversnelling. Overal waar ik kwam verzamelde ik bloemen en planten; in de natuur tijdens wandel- en fietstochten, maar ook op bloemenmarkten. Ondertussen deed ik ervaring op met tal van droogtechnieken: bewaren tussen vellen papier, met druk, drogen in de oven, met zout of gewoon ophangen.’

Uiteindelijk leverde die experimenteerdrift een masker op. ‘Ja, een soort van masker. Daarna wilde ik een heel hoofd kunnen maken. Na twee jaar lukte ook dat. Grootste struikelblok was de kwetsbaarheid van het materiaal. Ik ben eindeloos op zoek geweest naar een bindmiddel dat voor voldoende stevigheid zorgt, maar toch niet zichtbaar aanwezig is. Zo kwam ik bij kunsthars uit. Ik ontdekte dat ik mijn creaties in lagen moest opbouwen, net als eerder het geval was geweest bij de heliogravures en tekeningen. Mijn hoofden bestaan uit 3,4,5,6 en soms nog meer lagen. Zo transformeren losse bloemen en planten zich tot vanitas-beelden, gestolde materie.’

En binnenkort een heel bloemenlichaam, een corpus florens, waarvoor een kostbare mal uit zes stukken gemaakt dient te worden. ‘Je kunt tegenwoordig een scan van je lichaam laten maken door een machine, maar dat wilde ik per se niet. De mal moet contact maken met het lichaam. Ook het ambachtelijke aspect speelt een rol. En ja, het moet een afdruk van mijn eigen lichaam zijn. Dan zijn er voor mijn gevoel geen beperkingen in wat ik met de mal doe, welke materialen ik gebruik. Bovendien: zo’n lichaamsmal maken is een ingrijpende ervaring. Delen van je lichaam krijgen tijdelijk geen zuurstof. Zoiets doe je een ander niet aan,’ besluit Ina van den Heuvel lachend. 

Crowdfunding Corpus Florens ondersteunen kan al vanaf 25 euro. Doneer nu.